Jak walczyć z fotouszkodzeniami skóry – przyczyny i zapobieganie

Fotouszkodzenia skóry są wynikiem długotrwałego i nadmiernego narażenia na promieniowanie ultrafioletowe (UV) emitowane przez słońce. To może prowadzić do przedwczesnego starzenia się skóry, zmarszczek, przebarwień, a w skrajnych przypadkach nawet do nowotworów skóry. W tym artykule omówimy przyczyny fotouszkodzeń oraz metody zapobiegania im.

Wpływ światła UV na skórę

Zmiana zabarwienia skóry na złoto-brązową jest mechanizmem zabezpieczającym jej głębsze warstwy przed foto-uszkodzeniami. Dlaczego światło słoneczne uszkadza skórę? Jest to związane z wysoką energią promieniowania UV docierającego do tkanek. Powodują one powstawanie wolnych rodników, które sieją spustoszenie w komórkach wpływając nawet na strukturę DNA.

Zobacz też: Aloes: właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania

Wynikiem zbyt długiego przebywania na słońcu są czerwone poparzenia – stany zapalne wywołane śmiercią komórek skóry. W przypadku przewlekłego narażenia na bardzo duże dawki promieniowania UV rośnie ryzyko powstania zmian nowotworowych, do których należy – prawdopodobnie jeden z najbardziej znanych nowotworów – czerniak.

Czym są fotouszkodzenia skóry?

Fotouszkodzenia skóry to zmiany w strukturze i funkcji skóry spowodowane długotrwałym narażeniem na promieniowanie ultrafioletowe (UV) emitowane przez słońce. Słońce jest niezbędne dla zdrowia, m.in. poprzez stymulację produkcji witaminy D, ale nadmierna ekspozycja na jego promienie może prowadzić do poważnych problemów skórnych.

Definicja fotouszkodzeń skóry

Fotouszkodzenia skóry, znane również jako fotostarzenie lub uszkodzenia posłoneczne, to zmiany skórne wywołane promieniowaniem UV. Te zmiany mogą obejmować zarówno powierzchowne warstwy naskórka, jak i głębsze warstwy skóry właściwej. Promieniowanie UV dzieli się na trzy główne typy: UVA, UVB i UVC, z czego UVA i UVB mają największy wpływ na skórę.

Krótki przegląd konsekwencji zdrowotnych

Fotouszkodzenia skóry mogą prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych, w tym:

Przedwczesne starzenie się skóry

Powoduje zmarszczki, utratę elastyczności, suchość i szorstkość skóry.

Przebarwienia skórne

Plamy słoneczne (lentigo), melasma i inne nierówności pigmentacyjne.

Zmiany skórne przednowotworowe

Rogowacenie słoneczne (aktiniczne), które może przekształcić się w raka skóry.

Nowotwory skóry

Zwiększone ryzyko rozwoju różnych typów raka skóry, w tym czerniaka, raka podstawnokomórkowego i raka kolczystokomórkowego.

Uszkodzenia DNA

Promieniowanie UV powoduje bezpośrednie uszkodzenia DNA w komórkach skóry, co może prowadzić do mutacji i nowotworów.

Świadomość zagrożeń związanych z nadmiernym narażeniem na promieniowanie UV i stosowanie odpowiednich środków ochronnych jest kluczowa dla zachowania zdrowia skóry i zapobiegania fotouszkodzeniom.

Przyczyny fotouszkodzeń

Fotouszkodzenia skóry są głównie wynikiem ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe (UV) emitowane przez słońce. Promieniowanie UV jest podzielone na trzy główne typy: UVA, UVB i UVC, z czego UVA i UVB mają największy wpływ na skórę.

Promieniowanie UVA (Ultrafiolet A)

UVA przenika głębiej w skórę, docierając do warstwy skóry właściwej. Jest odpowiedzialne za fotostarzenie, które objawia się zmarszczkami, utratą elastyczności, i przebarwieniami. UVA jest również powiązane z powstawaniem wolnych rodników, które mogą uszkadzać komórki skóry i prowadzić do zmian nowotworowych.

Zobacz też: Jedzenie emocjonalne – wszystko, co powinniśmy wiedzieć o jedzeniu pod wpływem emocji

UVA stanowi około 95% promieniowania UV docierającego do powierzchni Ziemi i jest obecne przez cały dzień, niezależnie od pory roku i pogody.

Promieniowanie UVB (Ultrafiolet B)

UVB działa głównie na powierzchniowe warstwy skóry, naskórek, powodując oparzenia słoneczne i rumień. Jest głównym czynnikiem powodującym bezpośrednie uszkodzenia DNA w komórkach skóry, co może prowadzić do mutacji i rozwoju nowotworów skóry.

UVB stanowi około 5% promieniowania UV docierającego do powierzchni Ziemi i jego intensywność zmienia się w zależności od pory dnia, roku i lokalizacji geograficznej. Jest najsilniejsze w godzinach południowych i latem.

Inne czynniki wpływające na fotouszkodzenia

• Ekspozycja na słońce
  • Codzienna ekspozycja bez ochrony. Regularne przebywanie na słońcu bez stosowania ochrony przeciwsłonecznej przyczynia się do kumulacji uszkodzeń skóry.
  • Korzytanie z solarium. Sztuczne źródła promieniowania UV, takie jak solarium, emitują wysokie dawki UVA i UVB, znacznie zwiększając ryzyko fotouszkodzeń i nowotworów skóry.
• Czynniki indywidualne
  • Typ skóry. Osoby o jasnej skórze (fototyp I i II) są bardziej podatne na fotouszkodzenia ze względu na niższą zawartość melaniny, która działa jako naturalny filtr przeciwsłoneczny.
  • Genetyka. Predyspozycje genetyczne mogą zwiększać ryzyko uszkodzeń skóry i nowotworów skóry.
  • Środowisko. Życie w regionach o wysokim nasłonecznieniu, blisko równika lub na dużych wysokościach, gdzie promieniowanie UV jest bardziej intensywne, zwiększa ryzyko fotouszkodzeń.

Skutki fotouszkodzeń

Fotouszkodzenia skóry mogą prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych i kosmetycznych, które mają istotny wpływ na wygląd i zdrowie skóry.

Przedwczesne starzenie się skóry

• Zmarszczki: Nadmierne narażenie na promieniowanie UV prowadzi do uszkodzeń kolagenu i elastyny w skórze, co przyspiesza proces powstawania zmarszczek.
• Utrata elastyczności: Skóra staje się mniej jędrna i elastyczna, co jest widoczne jako utrata sprężystości.

Przebarwienia

• Plamy słoneczne (lentigo): To brązowe lub ciemniejsze plamy na skórze, które są wynikiem nadmiernego nagromadzenia melaniny w odpowiedzi na działanie promieniowania UV.
• Melasma: To przebarwienia skóry, które mogą wystąpić głównie u kobiet w ciąży lub osób narażonych na intensywne promieniowanie słoneczne.

Zmiany skórne

• Rogowacenie słoneczne: Jest to gruba, nierówna skóra o charakterystycznym wyglądzie, która jest reakcją obronną skóry na chroniczne narażenie na promieniowanie UV.
• Rak skóry: Nadmierne narażenie na promieniowanie UV jest głównym czynnikiem ryzyka rozwoju różnych typów nowotworów skóry, w tym:
  • Czerniak: Jest to najbardziej agresywny typ nowotworu skóry, który rozwija się z melanocytów.
  • Rak podstawnokomórkowy: Najczęstszy typ raka skóry, rozwijający się z komórek podstawnych naskórka.
  • Rak kolczystokomórkowy: Rzadszy typ raka skóry, ale potencjalnie agresywny, rozwijający się z komórek kolczystych naskórka.

Fotouszkodzenia skóry mają poważne konsekwencje zdrowotne, dlatego ochrona przeciwsłoneczna oraz regularne badania dermatologiczne są kluczowe dla zapobiegania tym problemom i wczesnego wykrywania ewentualnych zmian skórnych.

Zapobieganie fotouszkodzeniom

Fotouszkodzenia skóry można skutecznie redukować i zapobiegać poprzez świadome stosowanie odpowiednich środków ochrony przed słońcem oraz podejmowanie odpowiednich zachowań.

Ochrona przeciwsłoneczna

• Używanie kremów z filtrem (SPF 30 lub wyższym). Stosowanie preparatów przeciwsłonecznych z odpowiednim filtrem UV jest kluczowe dla ochrony skóry przed szkodliwym promieniowaniem UVB i UVA.
• Aplikacja co 2 godziny oraz po kąpieli. Regularne ponowne nakładanie kremu przeciwsłonecznego pomaga utrzymać skuteczną ochronę skóry, szczególnie podczas długotrwałego pobytu na słońcu.

Odzież ochronna

• Noszenie kapeluszy, okularów przeciwsłonecznych i ubrań z długim rękawem. Noszenie odzieży ochronnej, która zasłania skórę, redukuje bezpośrednie narażenie na promieniowanie UV i zapewnia dodatkową ochronę.

Unikanie słońca

• Unikanie ekspozycji na słońce w godzinach szczytu (10:00-16:00). Promieniowanie UV jest najbardziej intensywne w tym czasie, dlatego najlepiej jest unikać długotrwałego przebywania na słońcu w godzinach największego nasłonecznienia.

Świadomość i edukacja

• Regularne badania dermatologiczne. Regularne wizyty u dermatologa umożliwiają wczesne wykrywanie ewentualnych zmian skórnych i chorób skóry, w tym raka skóry.
• Edukacja na temat ryzyka związanego z solarium. Informowanie o negatywnych skutkach korzystania z solarium, które emitują intensywne promieniowanie UV i zwiększają ryzyko fotouszkodzeń oraz nowotworów skóry.

Świadome stosowanie tych zaleceń może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia fotouszkodzeń skóry oraz pomóc w utrzymaniu zdrowej i pięknej skóry na dłużej.

Ochrona przed promieniowaniem UV

Najlepszą ochroną przed promieniowaniem UV jest jego unikanie. Jak to jednak zrobić w środku lata? Zamiast nie wychodzić na słońce możemy stosować kremy z filtrem, które zawierają substancje rozpraszające energię pochodzącą z promieniowania UV. Znacznie zmniejsza to dawkę docierającą do głębszych warstw skóry. Równie ważne jest odpowiednie nawodnienie. Skóra właściwie nawodniona szybciej się regeneruje. Jest to kluczowy etap opalania. Regeneracja skóry zapobiega jej odchodzeniu i pozwala na dłuższe utrzymanie intensywnej barwy. O właściwe nawodnienie możemy dbać nie tylko poprzez picie dużych ilości wody, ale także stosując wieczorami kremy nawilżające – zwłaszcza w okolicach barków i ramion, czyli miejsc najbardziej narażonych na słońce.

Opalanie i składniki diety

Antyoksydacyjne właściwości składników pokarmowych również odgrywają kluczową rolę w ochronie skóry przed promieniowaniem UV. Pomagają one w neutralizacji wolnych rodników i innych reaktywnych związków powstających w skórze. Cynk jest minerałem uczestniczącym w detoksykacji reaktywnych form tlenu, a jego właściwy poziom jest niezbędny do utrzymania tego procesu na wystarczającym poziomie. Ogólne właściwe odżywienie usprawnia regenerację tkanek, zmniejsza ich wrażliwość na uszkodzenia i zapewnia sprawne funkcjonowanie układu odpornościowego, który odpowiada za „sprzątanie” tkanek z elementów pochodzących z martwych komórek. We wspomaganiu działania układu immunologicznego również ważną rolę pełnią jony cynku. Niedobory tego metalu w diecie skutkują przewlekłymi stanami zapalnymi skóry, które zwiększają jej wrażliwość na dalsze uszkodzenia, a w tym – być może przede wszystkim – foto-uszkodzenia.